-
1 чама
сущ.1) предположе́ние, подсчёт, прики́дка, дога́дкачама чамага туры килми — раз на раз не прихо́дится (букв. предположе́ние не соотве́тствует действи́тельности)
чама чамадан ерак китмәде — предположе́ние почти́ совпа́ло с действи́тельностью
2) прям.; перен. возмо́жностьтуй уздырырга быел чамабыз килми — в э́том году́ у нас нет возмо́жности сыгра́ть сва́дьбу
саклап тотсак, кышка җитәрлек чамабыз бар — е́сли эконо́мно расхо́довать, на́ших возмо́жностей хва́тит на всю зи́му
түзәрлек чама калмады — нет возмо́жности до́льше терпе́ть
үз чамаңны үзең бел — знай свои́ возмо́жности
үз чамаңны узып китмә — не переоце́нивай свои́ возмо́жности
3) разг. величина́, коли́чество, объём, разме́риген уңышының чамасын белү — определи́ть коли́чество (объём) урожа́я хле́ба
4) состоя́ние, положе́ниеатымның чамасын беләм — состоя́ние своего́ коня́ зна́ю
эшнең чамасы — положе́ние дел
кешенең хәлен, чамасын белеп эш йөкләргә кирәк — на́до поруча́ть де́ло, снача́ла узна́в состоя́ние, спосо́бность челове́ка
5) наме́рение, за́мысел, план, соображе́ниебирешер чамасы юк, бирешергә чамасы юк — у него́ нет наме́рения сдава́ться
эшләр чамасы юк — у него́ нет наме́рения рабо́тать
дошманның чамасын сизү — угада́ть за́мысел (наме́рение) проти́вника
6) в знач. послелога чама(лар)да, чама(лар)дагы приме́рно, приблизи́тельноул яшь ягыннан безнең чамаларда — он приблизи́тельно на́шего во́зраста
••чама белән (генә) — (то́лько) предположи́тельно, приме́рно, приблизи́тельно
чама тойгысы — чу́вство ме́ры
чамага сыймау — не совпада́ть с предположе́нием
- чамадан тышчамадан (чамасыннан) узмау — не переходи́ть грани́цы (предположе́ния)
-
2 аяк
I сущ.1) нога́, но́ги (у человека, некот. животных и птиц); ла́па, ла́пы ( у крупных хищников); (кечкенә, нечкә) но́жка (у ребёнка, грибов, рюмки); ла́пка (у кошки, тетерева) || ножно́й (тормоз, насос), для ног (рычаг управления, педали)аякта басып тору — стоя́ть на нога́х
аягы чебиләгән — у него́ цы́пки на нога́х
аяк арган — но́ги уста́ли, уста́лость в нога́х
аяк бармаклары — па́льцы ног ( на ногах); ( у хищника) па́льцы лап (на ла́пах)
аяк кымырҗу — зуд в нога́х
аякны кузгатып кую — дви́нуть (пошевели́ть) ного́й (нога́ми)
аякка кияргә юк — не́чего наде́ть на́ ноги; не́чего обу́ть
балаларның аягына алу — купи́ть де́тям на́ ноги; купи́ть де́тям о́бувь
арт аякларына басу — встать на за́дние ла́пы ( о медведе)
аяк богавы — ножны́е кандалы́
аягың ләпелдәмәсә, авызың чәпелдәмәс фольк. — не поша́ркаешь нога́ми, не поча́вкаешь губа́ми; нога́ми не подви́гаешь, ртом не зача́вкаешь
2) но́жка (стола, табуретки), разно́жка; нога́ (крана, экскаватора, буровой установки)урындыкның бер аягы селкенә — но́жка у сту́ла шата́ется
3) в функ. сказ.; разг.а) аяктакөне буе аякта — це́лый день на нога́х
бабай хәзергә аякта әле — де́душка пока́ хо́дит
•- аягы белән колачлау
- аягы белән кочу
- аягына су төшерү
- аягына су төшү
- аяк аксау
- аяк башы
- аяк бөкләп
- аяк йоны
- аяк йөзе
- аяк киеме
- аяк киендерү
- аякка кию
- аякка киенү
- аяк кию
- аяк киенү
- аяк куя торган
- аяк машинасы
- аяк очы
- аяк очында
- аяк салмыйча
- аякны салмыйча
- аяктан салмыйча
- аяк табаны
- аяк таю
- аяк чишендерү
- аяк чишенү••аягы авыр — см. авыр аяклы
аягы керсә, башы кермәгән (башы керсә, аягы кермәгән) — ещё поступи́ть (офо́рмиться, зачи́слить, прийти́) не успе́л; бе́з году неде́ля (как появи́лся) ( работает в новом коллективе)
аягы (аякка) таза (нык) — на́ ногу кре́пкий (кре́пок)
аягы тик тормый — но́ги не стоя́т на ме́сте (у кого-л.); ≈≈ не стои́тся на ме́сте (кому-л.)
аягына сыер басмаган — прост. ли́ха не хвати́л (хлеба́л, ню́хал, испыта́л, отве́дал), го́ря ещё не знал (ве́дал, отве́дал, вида́л); ещё не зна́ет, почём фунт ли́ха; мо́лодо да зе́лено
аягың төкле булсын! — да бу́дет счастли́вым (све́тлым, сча́стьем), к сча́стью твой прихо́д (прие́зд, возвраще́ние, вход в но́вую семью́, посеще́ние, поселе́ние)! входи́ со счастли́выми нога́ми, ступи́ счастли́вой ного́й; пусть твой прихо́д принесёт сча́стье (бу́дет к сча́стью, к ра́дости)
аяк арасында буталу (буталып йөрү, чуалу) — в разн. знач. пу́таться ме́жду ног (нога́ми)
аяк асты итү (ясау); аяк астына әйләндерү — проходны́м дворо́м сде́лать ( лестничную площадку в большом доме); в проходно́й двор превраща́ть/преврати́ть, обраща́ть/обрати́ть; зата́птывать/затопта́ть (газон, садик)
аяк астына егылу — см. аякка егылу
аяк астына палас (келәм) җәю (түшәү) — путь (доро́гу, доро́жку) ковро́м выстила́ть (вы́стлать, устила́ть/устла́ть); путь кра́сной доро́жкой выстила́ть
аяк астына ташлау — см. аяк астына салу 3)
аяк астында (аунап) ятмый — под нога́ми не валя́ется, на у́лице (доро́ге, полу́) не валя́ется
аяк астында буталу (буталып йөрү, чуалу) — в нога́х пу́таться, под нога́ми пу́таться (меша́ться)
аяк астында туфрак булырга тору (әзер булу) — гото́в стать пра́хом (пыли́нкой) ( под чьими) стопа́ми (нога́ми); гото́в (согла́сен) но́ги мыть ( кому)
аяк атлаган саен — см. адым саен
аяк атлар (басар) җир (урын) юк (калмаган) — ша́гу не сде́лаешь (шагнёшь, сту́пишь), ша́гу нельзя́ (невозмо́жно, не́где) сде́лать
аяк басмаган — ( чья) нога́ не ступа́ла (ступи́ла); де́вственный ( лес)
аяк белән эшләү (язу, ремонтлау) — прост. ле́вой ного́й де́лать (выполня́ть, кра́сить, писа́ть, ремонти́ровать); де́лать спустя́ рукава́
аяк бетереп йөрү (бару, килү) — см. аяк ите ашатып йөрү
аяк бетү — см. аяктан калу 2)
аяк калмас — но́ги не отни́мутся (отва́лятся; отпаду́т)
аяк (аяклар) калмау — см. аяктан калу 2)
аяк киеме туздыру — ирон.; шутл. (понапра́сну, зря, без то́лку) о́бувь сна́шивать (сноси́ть, ста́птывать/стопта́ть, изна́шивать/износи́ть, сбива́ть/сбить, бить); бесполе́зная (бестолко́вая, никчёмная) ходьба́ (хожде́ние)
аяк кыздыру (кыздырып йөрү) — промина́ть/промя́ть (жеребца, собаку); де́лать/сде́лать проми́нку ( лошади); проми́нка
аяк кыскарту — прост. но́ги (но́жки) укора́чивать/укороти́ть ( кому) прост.
аяк кычыту — см. аяксу
аяк очына (очы белән генә) басып — на цы́почках (носо́чках, носка́х)
аяк сузу — прост. но́ги (но́жки) протя́гивать (протяну́ть, вы́тянуть, отки́дывать/отки́нуть) прост. ( чаще о животных); (о мелких животных, птицах) но́жки (ла́пки) кве́рху прост.; дух испуска́ть/испусти́ть прост.
аяк талдырып (әрәм итеп) йөрү (бару, килү) — см. аяк ите ашатып йөрү
аяк тартмый (бармый) — но́ги не иду́т (несу́т); не тя́нет (не хо́чется, не охо́та) идти́ (пойти́, ходи́ть/сходи́ть) безл. ( куда)
аяк терәп каршы тору — встава́ть/встать на дыбы́
аяк тибү — ( в гневе) ного́й (нога́ми) то́пать (зато́пать, то́пнуть, прито́пнуть); ( на такт музыки) нога́ми (ного́й) прито́пывать (то́пать)
аяк тигән җиргә тия, тимәгән җиргә тими (юк) — см. аяк җиргә дә тимәү
аяк тыну — см. аяк басылу
аяк урынына тояк — взаме́н; как-ника́к заме́на (кака́я ни на есть, хоть кака́я-то); хоть кака́я-нибудь, да заме́на; ( о человеке) Ива́н ли, Си́дор ли, как-ника́к заме́на
аяк үзеңнеке түгел (кебек) — но́ги (но́жки) (как, бу́дто, сло́вно, то́чно) чужи́е (не свои́); ног (под собо́й) не чу́ешь (чу́вствуешь)
аяк эштән чыгу — см. аяктан калу
аяк яздыру — см. яраландыру
аяк ялгыштыру (саташтыру, бутау) — с ноги́ сбива́ться/сби́ться
аякка аяк куеп — нога́ на́ ногу ( усесться полукругом на траве)
(аякка) аяк чалыну (эләгү, уралу, чорналу) — ≈≈ нога́ за́ ногу захо́дит (заплета́ется, зашла́, цепля́ется)
аякка баскан — на нога́х
аякка бастыру — в разн. знач. на́ ноги ста́вить (поста́вить, поднима́ть/подня́ть); взбудора́живать/взбудора́жить, восстана́вливать/восстанови́ть, возрожда́ть/возроди́ть
аякка басып — см. аяк өсте 1)
аякка гер таккан (аскан, бәйләгән) кебек — бу́дто (сло́вно) ги́ри на нога́х (вися́т, привя́занные)
аякка егылып сорау (үтенү, ялыну, ялвару, баш ору) — в но́ги (но́жки) па́дать (упа́сть, пасть, бро́ситься, ки́нуться); к нога́м ( чьим) па́дать; в но́ги кла́няться (поклони́ться) (кому-л.)
аякка нык (таза) — на́ ноги (ногу) кре́пок, ступа́ет кре́пко; но́ги кре́пкие ( у кого)
аякка тагылган (бәйләнгән) таш (гер) кебек — как (бу́дто, сло́вно, то́чно) ги́ри (балла́ст, ка́мень) на нога́х
аякны алыштырып кую (басу, алу) — переступи́ть (перемина́ться) с ноги́ на́ ногу
аякны - ат, кулны канат итеп (итәсең дә) — (брать/взять) но́ги в ру́ки (оха́пку) и...; как на кры́льях
аякны төреп кую (тору) — зара́нее (заблаговре́менно, пора́ньше) пригото́виться (гото́виться, подгото́виться, забо́титься, позабо́титься, шевели́ться/пошевели́ться, предусмотре́ть); быть нагото́ве (настороже́, начеку́)
аяктан егу — в разн. знач. (о ветре, сильном течении, болезни, качке во время шторма, тяжёлой вести и т. п.); с ног вали́ть (свали́ть, повали́ть)
аяктан егылырдай булу; аяктан егылыр хәлгә (чиккә) җитү — см. аяктан калу 2)
- аягыннан тотып селкесәң дә булмыйаяктан таякка калу — но́ги на костыли́ (па́лки) смени́ть; оста́ться с костыля́ми (на костыля́х), лиши́вшись ног
- аягыннан тотып селкесәң дә чыкмый
- аягыннан тотып селкесәң дә бер тиен төшми
- аяк асты
- аяк астына салу
- аяк астына салып таптау
- аяк астында
- аяк астында уралу
- аяк астындагы
- аяк астындагы җир
- аяк астындагы җирлек
- аяк атлаган якка
- аяк атлар хәл булмау
- аяк атлар хәл калмау
- аяк атлар чама булмау
- аяк атлар көч булмау
- аяк атлар рәт булмау
- аяк атлар дәрман булмау
- аяк атлау
- аяк баскан җир яну
- аяк баскан туфрак яну
- аяк басу
- аяк басылу
- аяк җиргә дә тимәү
- аяк идәнгә дә тимәү
- аяк ите ашатып йөрү
- аяк ите ашап йөрү
- аяк ите бетереп йөрү
- аяк өсте
- аяк өстеннән
- аяк өсте йоклый
- аяк өстеннән йоклый
- аяк өсте йоклап йөри
- аяк өстеннән йоклап йөри
- аяк өсте төш күрү
- аяк өсте төш күреп йөрү
- аяк өстеннән төш күрү
- аяк өсли төш күрү
- аяк атламау
- аяк та атламау
- аяк та атлап карамау
- аяк атлыйсы булмау
- аяк атлатмау
- аяк та атлатмау
- аяк атларга бирмәү
- аяк та атларга бирмәү
- аяк басмау
- аяк та басмау
- аяк басып карамау
- аяк та басып карамау
- аяк басасы булмау
- аяк та басасы булмау
- аяк бастырмау
- аяк та бастырмау
- аяк терәп
- аяк тыгу
- аяк чалу
- аяк ялы
- аякка басу
- аякка егылу
- аякны көчкә атлау
- аякны көч-хәл белән атлау
- аякны чак атлау
- аякта көчкә басып
- аяктан егылу
- аяктан калу
- аяктан язу II сущ.; диал.ча́шка, ча́ша; бока́л -
3 һәрнәрсә
мест.; опред.1) всё, ка́ждая (вся́кая) вещьһә́рнәрсә белән кызыксыну — интересова́ться всем (ка́ждой ве́щью)
һә́рнәрсәдә чама белергә кирәк — (погов.) во всём ну́жно знать ме́ру
һә́рнәрсә яңа вакытында кадерле — (посл.) вся́кая вещь ценна́, когда́ она́ но́вая
һә́рнәрсәнең яңасы яхшы, дусның искесе яхшы — (посл.) держи́сь дру́га ста́рого, а до́ма - но́вого
2) в сочет. со словами на -чы, -гыч все-һә́рнәрсәгә көче җитүче — всеси́льный
һә́рнәрсәне белүче — всезна́ющий
һә́рнәрсәне җимергеч — всесокруша́ющий
•- һәрнәрсәдән әүвәл -
4 сан
I сущ.1) число́ || числово́йбөтен сан — це́лое число́
вакланмалы сан — дро́бное число́
так сан — нечётное число́
гади саннар — просты́е чи́сла
саннар рәте — числово́й ряд
сан зурлыгы — числова́я величина́
2) число́, коли́чество, чи́сленность || коли́чественный, чи́сленныймал саны — чи́сленность скота́
җитәрлек кеше саны бар — име́ется доста́точное число́ люде́й
сан ягыннан үзгәреш — коли́чественное измене́ние
3) лингв.а) и́мя числи́тельноетөп сан — коли́чественное числи́тельное
чама саны — приблизи́тельное числи́тельное
б) число́берлек саны — еди́нственное число́
күплек саны — мно́жественное число́
4) но́мер (газеты, журнала)"Казан утлары" журналының беренче саны — пе́рвый но́мер журна́ла "Каза́н утлары́"
5) обычно во мн. ч. ци́фрыконтроль саннар — контро́льные ци́фры
статистика күрсәтә торган саннар — ци́фры, кото́рые пока́зывает стати́стика
•- сан алу- сан ягыннан••II сущ.1) книжн. уваже́ние, почте́ниезур санга ия булу — по́льзоваться больши́м уваже́нием
2) цена́, це́нностьисәпкә бар, санга юк — (погов.) чи́слится, но це́нности нет (не це́нится)
••- санга санау
- санга сугу
- санга сукмау
- санга санамау III сущ.1) часть те́ла, часть ту́шисыерның ал саны — пере́дняя часть ту́ши коро́вы
арт саны — за́дняя часть ту́ши
2) разг. те́лосанын тота алмый — не мо́жет управля́ть свои́м те́лом
сан белән орыну — каса́ться те́лом
См. также в других словарях:
атна-ун көн — Чама белән 7 8, 9 10 көн … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ничәләп — Чама белән күпме булуын сораганда кулланыла … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җай — I. и. 1. Әйбернең, эшнең, хәлнең үтәлеш тәртибе, үзенә генә хас яшәеш, барыш үзенчәлеге һәр нәрсәнең җае бар. хәб. Тәртип белән генә бара, уңай, җайлы эшләр җайда 2. Үзеннән алдагы сүз белән бергә нин. б. эшне башкарудагы төп юлны, алымны белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тыш — I. 1. Берәр нәрсәнең өске, күзгә күренеп торган ягы; киресе: эч 2. Киемнең уң ягы, өске ягы; эчлек өстенә тегелгән тукыма. Мендәр, одеял һ. б. ш. әйберләргә кидерелә торган капчык сыман нәрсә; тышлык 3. Китап, дәфтәр һ. б. ш. ның өске ягына… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйтерлек — с. 1. Гадәттәгедән аерылып тормаган нәрсәләр тур. : артык, искитәрлек әйтерлек матур түгел. Исәпкә алырлык, телгә алып сөйләрлек әйтерлек чирем юк 2. Дип белән килеп, үзеннән алдагы сүз белдергән әйбергә чагыштырып әйтүне яки күләме, саны ягыннан … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әвенлек — Яңгыр яки кар яуганда ашлык сугу өчен ындырда була торган өсте ябык лапас 2. Биш меңгә якын көлтә (бөртекләрне сабакта килеш чама белән үлчәү берәмлеге буларак йөри) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
вершок — Русларда метрик система кергәнче кулланылган һәм чама белән 4. 4 сантиметрга туры килгән озынлык үлчәве … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
лье — Франциядә чама белән 4. 5 км. га тигез булган борынгы озынлык үлчәве … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
такт — I. 1. Метрик музыкаль берәмлек 2. Билгеле бер тәртип белән бер бер артлы башкарыла торган хәрәкәтләр агымында ике бер төрле хәрәкәт яки шулар арасындагы вакыт бүленеше, ритм. Эшләү ритмы 3. Нин. б. бер механизмның эш циклында аерым бер өлеш. II.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тирәч — Түгәрәк кыса, кыршау 7. рәв. ТИРӘСЕНДӘ (ГЕ) – Чама белән билгеле бер яшьтә (ге) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
үлчәү — I. ф. 1. Нин. б. үлчәгеч белән кемнең яки нәрсәнең зурлыгын, күләмен билгеләү. 2. күч. Арлы бирле атлау, йөрү тур. 3. Нәр. б. урынын, әһәмиятен билгеләү, күзаллау, бәяләү 4. Җентекләп карау, күзәтү. ҮЛЧӘҮ АЛУ – Үлчәмне билгеләү. II. ҮЛЧӘҮ – и. 1 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
